ماجرای دیدار مراجع تقلید با ناشران کتاب‌های کنکور و کمک آموزشی و انتقاد به حذف مشق شب، واکنش‌های بسیاری را در افکار عمومی به دنبال داشت و سبب شد مسئله مافیای کنکور و قدرت‌نمایی آن برای آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور دوباره بر سر زبان‌ها بیفتد.
مسأله کنکور و نقش کتاب‌های کمک‌آموزشی یکی از مسائل اصلی حوزه آموزش و پرورش در سال‌های اخیر است. با افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها و یکپارچه شدن سیستم آموزشی در کشور، خواست عمومی برای حذف کنکور شکل گرفت. مجلس در اواخر دهه هشتاد رای به حذف کنکور داد و دولت را مسئول حذف کنکور دانست. این ماجرا در ادامه منجر به حذف کنکور نشد، اما حواشی متعددی برای وزارت آموزش و پرورش ایجاد کرد.
در این گزارش تلاش کرده‌ایم برخی مسائل مرتبط با حذف مشق شب و کنکور که در یک هفته اخیر مورد بحث قرار گرفته است را مرور کنیم.
دیدار مسئولان انتشارات‌های کمک‌آموزشی با چند تن از مراجع و علما در قم، در روزهای اخیر حواشی فراوانی را به همراه داشته است. علاوه بر رویکردهای متفاوت رسانه‌ها به این موضوع و پرداختن به جوانب مختلف آن، کاربران فضای مجازی بویژه در توئیتر واکنش‌های مختلفی به این دیدارها و نظرات مطرح شده از سوی یکی از مراجع تقلید داشتند. رویکرد اصلی این کاربران نقد این اظهارات و پرداختن به مسائلی است که موجب برقراری این دیدارها شده است.
کاربران توئیتری با داغ کردن هشتگ «مشق شب» معتقدند این دیدارها به دلیل داغ شدن مباحث مرتبط با حذف کنکور و از دست رفتن یکی از مهمترین منابع درآمدی برای موسسات کمک‌آموزشی، برقرار شده است و هدف آن مشروعیت‌بخشی به فعالیت‌های سودآورشان است. مطرح شدن مشق شب توسط این افراد نزد مراجع تقلید برای انحراف اذهان مراجع و افکار عمومی از موضوع اصلی که محل درآمد این موسسات است، تفسیر شد.
**هشتگ «مشق شب» داغ شد
علی اکرمی فعال رسانه‌ای در توئیتر خود درباره ماجرای مشق شب نوشت: «مدیران موسسات گاج و قلمچی و… به دیدار مراجع می‌روند و از ایشان فتوا می‌گیرند که حذف مشق شب خلاف قرآن و سنت و سیره است. یکی از این موسسات سال گذشته ۳۵۰ میلیارد تومان به صداوسیما آگهی داده است.»
محمدرضا زائری روحانی فعال فرهنگی در دو توئیت به این موضوع پرداخته است: «در چنین وضعیتی مؤسسات آموزش کنکور نظام آموزشی کشور را هدایت می‌کنند و با درآمدهای نجومی از جیب سرنوشت و آینده نسل جوان مشغول ترکتازی هستند و به ریش آموزش و پرورش و تعلیم عالی ایران می خندند!». «در این آشفته بازار که دست تلویزیون در مقابل وسوسه میلیاردی هزینه تبلیغات مؤسسات کنکور بسته است و خانواده‌های بی‌پناه هم به امید بهبود آینده فرزندان‌شان به چاه می‌افتند، به کجا می‌رویم و نسل آینده را چه کسانی می‌سازند؟»
مصطفی امامی روحانی عضو توئیتر نوشته است: «انقدر نوشتیم که مچ دستمان معیوب شد و آرنج‌مان کج، مدرسه نبود مشق‌ستان بود.»
رضا ساکی فعال رسانه‌ای نیز از مشق شب در دوران مدرسه خود گفته است: «یعنی برای حذف مشق شب هم باید حرص بخوریم؟ از آن همه مشق شب لعنتی زیر بمباران چه چیزی نصیب ما شد؟ اصلا مشق شب را می‌خواندند معلم‌ها؟ من دوم ابتدایی در مدرسه سه شیفته درس خواندم. در آن روزگار حتی فرصت خط زدن دفتر مشق هم نبود اما اجبار به مشق نوشتن همیشه بود.»
مهرزاد دانش مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در توئیتی درباره مشق شب نوشت: «۱- بود و نبود مشق شب تصمیم تخصصی کارشناسان آموزشی و تربیتی و روان‌شناسی مدارس است. ۲- تلاش ذی‌نفعان برای حفظ منافع صنفی، طبیعی است. ۳- مراجع دینی، نه متخصص کنکور و مشق شب‌اند و نه ان‌شاء‌الله ذی‌نفع در آن تشکیلات. ۴- لطفا دین خدا را با نظردادن درباره هرچیز تنزل ندهید.»
**مشق شب و حاشیه‌سازی برای آموزش و پرورش
روزنامه اعتماد در گزارشی از منظرهای متفاوت به بیانات مراجع عظام تقلید در دیدار با ناشران کتاب‌های آموزشی پرداخته است. نویسنده این گزارش با طرح جمله وزیر که بابت پخش فوتبال فینال آسیا توبیخ شده متن خود را شروع کرده و موضوع جدید را عاملی برای مطرح شدن دوباره نام وزارت آموزش و پرورش در فضای مجازی دانسته است.
**مراجع با تعیین تکلیف آموزش توسط مؤسسات مخالف‌ا‌ند
روزنامه جوان نیز به این موضوع واکنش نشان داده است و در گزارشی نسبت به مافیای کنکور و دیدارشان با مراجع نقد می‌کند. « مؤسسات کنکور که سال‌هاست در کشور «تشکیلات موازی با نظام رسمی و حاکمیتی آموزش و پروش» راه انداخته‌اند و تمام همّ و غم آنان افزایش سطح حساسیت‌پذیری به قبولی در کنکور و تمرین تست‌زنی است و نه لزوماً افزایش سطح علمی دانش آموزان، این روز‌ها با بحران مشروعیت روبه‌رو شده‌اند، زیرا هم فغان مردم از هزینه‌های میلیونی و کمرشکن این هیولا‌های کنکور و تست‌زنی بلند شده است، هم شخص وزیر آموزش و پرورش و معاونان او از آنچه «مافیای کنکور» می‌نامند، فریادشان بلند است و هم کارشناسان، خطر یک آموزش و پرورش موازی را که مؤسسات کنکور با گردش مالی بیشتر از بودجه آموزش و پرورش به راه انداخته‌اند، گوشزد می‌کنند.
این مافیای مخرب در جدید‌ترین اقدام پس از دیدار با چند تن از علمای قم و مراجع تقلید، گزارش و عناوینی از این دیدارها منتشر کرده‌اند که در راستای مشروعیت بخشی به کتاب‌های کمک آموزشی خودشان است، کتاب‌هایی که با حذف مشق شب از مقاطع مختلف تحصیلی، بی‌فایده می‌شود و درآمد میلیاردی آنها را نابود می‌کند.
بی شک و قطعاً مراجع عظام تقلید با تعیین تکلیف اداره آموزش و پرورش در خارج از حاکمیت و در دست مؤسساتی که نوع عملکردشان نشان می‌دهد جز دغدغه مالی، چیز دیگری در سر نمی‌پرورانند، مخالف‌ا‌ند و باید به این مهم توجه شود که دیدار مدیران این‌گونه مؤسسات که تمامی جامعه از خاص و عام نوع عملکرد آنها را مافیایی و سودجویانه می‌دانند، می‌تواند با هدف کسب مشروعیت از جایگاه رفیع مرجعیت باشد.»
**چه جملاتی از مراجع نقل شد؟
طبق برخی اخبار مراجع عظام تقلید در دیدار با ناشران از حذف مشق شب به دلیل اثرات منفی آن انتقاد کردند. آیت‌الله جعفر سبحانی مرجع تقلید در یکی از این دیدارها گفت: «شنیده می‌شود امروز در مدارس تکالیف را از دانش‌آموزان برداشته‌اند که کار درستی نیست و نباید دانش‌آموز بعد از مدرسه رها و باید مغز و فکر آن با انجام تکلیف مشغول شود و به کار گرفته شود.»
آیت‌الله سید هاشم حسینی بوشهری امام جمعه قم نیز در این دیدارها گفت: «در جامعه آموزشی کشور افراط و تفریط گریبانگیر شده است به گونه‌ای که در برخی مدارس چوب و فلک در کار است و دانش‌آموز را از تحصیل و آموزش فراری می‌دهد که این اقدام آنان افراط محسوب می‌شود و در برخی مدارس نیز از ارایه تکلیف به دانش‌آموزان خودداری می‌شود که نوعی تفریط است. آموزش صحیح در گرو تمرین است و اگر این تمرین حذف شود نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که به هدف مطلوب رسیده‌ایم.»
ابوالفضل جوکار در دیدار با آیت‌الله حسینی بوشهری با انتقاد از حذف مشق شب گفت: «با حذف تکلیف دانش‌آموزان، آنان از فراگیری و آموزش دور شده و به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند که آثار جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد.»
**چیزی به اسم حذف تکالیف نداریم
رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگویی با ایسنا با اشاره به طرح تکالیف مهارت‌محور در راستای پرورش خلاقیت‌محور توضیح داد: در این مورد برداشت اشتباه شده است؛ ما چیزی به اسم حذف تکالیف نداریم بلکه جایگزین شدن مهارت‌های تکالیف محور به جای مشق شب را داریم.
**مشق شب یکی از موضوعات دیدار با مراجع بود
از طرفی ابوالفضل جوکار (رئیس انتشارات گاج) در مصاحبه‌ای با روزنامه صبح نو می‌گوید: «ده‌ها موضوع دیگر در این دیدارها مطرح شده، حالا اگر یک موضوع پررنگ شده تقصیر ما نیست. در دیدار با مراجع ۱۰ موضوع مطرح شد که یکی از آنها مشق شب بود. معتقدم دانش‌آموز بدون مشق شب دچار آسیب می‌شود. هنوز کلام‌مان منعقد نشده، مراجع این فرمایش را مطرح کردند. اصلاً مسأله اقتصادی مطرح نیست.»
**آنتن صداوسیما در اجاره ناشران کتاب‌های کمک‌درسی
روزنامه ایران اما از انتشار نامه جمعی از اعضای هیأت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش خبر داده که در آن به رئیس رسانه ملی تاکید کردند که تبلیغات صداوسیما، به توهم یادگیری در خانواده‌ها دامن می‌زند.
در بخشی از این نامه آمده است: بخش قابل توجهی از برنامه‌های شبکه‌های مختلف صداوسیما به تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم منابع کمک درسی به بهانه موفقیت دانش‌آموزان در آموزش مدرسه‌ای (منتهی به کنکور و روش‌های آمادگی برای آن) اختصاص داده شده است.
بر اساس آمارهایی که کارشناسان آموزشی داده‌اند یک مؤسسه آموزشی در طول یک سال برای پخش آگهی‌های بازرگانی رقم ۳۰۰ میلیارد تومان پرداخت کرده است یا برخی از کارشناسان هم از گردش مالی ۸ هزار میلیارد تومانی مؤسسات کنکور می‌گویند که بخش اعظم این گردش مالی مدیون تبلیغاتی است که صداوسیما برای این مؤسسات انجام می‌دهد.
**آینده‌ای مبهم برای دانش‌آموزان
ادامه روند کنونی و حذف نشدن کنکور از طرفی موجب بروز آسیب‌های بیشتر برای نوجوانانی که پشت در دانشگاه مانده‌اند خواهد شد و از طرفی مافیای چند هزار میلیاردی کنکور را ثروتمندتر از گذشته می‌کند. اشکالات عمیق موجود در سیستم آموزشی این اجازه را برای بنگاه‌های آموزشی فراهم کرده است تا تبلیغات رنگی در رسانه‌های عمومی کشور کنکور را زنده نگه دارند. برخی معتقدند حذف نشدن کنکور در آینده موجب جلوگیری از تحقق عدالت آموزشی خواهد شد و شرایط برخی از طبقات جامعه برای ورود به دانشگاه‌های سطح اول را سخت‌تر خواهد کرد.