تا یک سال قبل هیچ کس تصور هم نمی کرد روزی برسد و شاهد آن باشد که امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه، چهره عمومی دیپلماسی غرب در خاورمیانه باشد. اما امروز این اتفاق یک تصور نیست، بلکه واقعیت است.
تصمیم گیری هفته گذشته دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا برای به رسمیت شناختن بیت المقدس به پایتختی اسرائیل و توئیت های او علیه مسلمانان و به موازات آن کاهش بودجه وزارت امور خارجه آمریکا؛ همه و همه دلالت می کند که دیپلماسی این کشور در حال عقب نشینی است.
کنار کشیدن آمریکا، یعنی باز شدن فضای لازم برای حضور همه سرانی که می خواهند جایگاهی جهانی برای خود احراز کنند و مکرون یکی از این شخصیت هاست.مکرون عمیقا نشان داده است که علاقمند است مشخصا در خاورمیانه نقش آفرینی کند، به خصوص در این مقطع که انگلیس و آلمان عمیقا درگیر سیاست های داخلی خودشان هستند. وی دو روز قبل از آنکه ترامپ تصمیمش در مورد بیت المقدس را اعلام کند؛ در تماسی تلفنی با او اعلام کرده بود که فرانسه از این تصمیم او ناراحت است.
مکرون در ماه نوامبر هم شخصا با هدف حفظ ثبات لبنان در ماجرای استعفای سعد حریری نخست وزیر لبنان که تصور همگان بر این است که کار عربستان بوده است؛ مداخله کرد و در قاره آفریقا هم با طرحی برای جلوگیری از ورود سیل مهاجران منطقه صحرای جنوبی (آفریقا) به لیبی، در این قضیه ورود کرد.این بار مکرون در فکر نقش آفرینی پاریس در تعیین سرنوشت سیاسی سوریه بعد از جنگ این کشور است.
این در حالیست که واشنگتن در موضوع تصمیم سازی سیاسی برای آینده سوریه؛ عملا بی میل است و میدان را به روسیه واگذار کرده است تا بزرگ ترین نقش را در این صحنه ایفا نماید.شمار کثیری از ناظران سیاسی معتقدند که اگر ماجرای استعفای حریری، پنج سال قبل رخ داده بود؛ مسلما این واشنگتن بود که به قضیه ورود می کرد و او را از طریق دیپلماسی از چنگ سعودی ها، خلاص و قضیه را به نوعی جمع و جور می کرد. اما به اعتقاد تحلیلگران، دولت ترامپ غیرقابل پیش بینی و غیرقابل خواندن است، او صبح یک مطلبی را توئیت می کند و غروب عملش برعکس گفته هایش است.
رایان کروکر دیپلمات بازنشسته آمریکایی که سالها تجربه کار کردن در امور خاورمیانه را در دولت های جمهوریخواه و دمکرات داشته است، می گوید: “در گذشته این آمریکا بود که همواره در لبنان نقش آفرینی می کرد. اما این بار سعودی ها در مورد رفتاری که با حریری کردند، حتی کلمه ای هم آمریکا را در جریان آن قرار ندادند و این کار سعودی ها حامل پیام هایی قوی بود. از آنجایی که این اقدام به سعودی ها بیشتر مربوط می شد تا به لبنان؛ حقش این بود که ما بیش از بقیه کشورها در آن ورود کنیم”.
یکی از علل عقب نشینی واشنگتن این است که امروز پست سفیر حتی در سفارتخانه های آمریکا در کشورهای دوست آن نظیر عربستان هم خالی است و همین خلاء در مورد ۶ کشور دیگر هم صادق است. البته رکس تیلرسون گفته است که نبودن سفیر در این سفارتخانه ها؛ اثر سوئی بر تعهدات وزارت امور خارجه آمریکا باقی نگذاشته است. به هر تقدیر؛ اولویت نخست ترامپ در خاورمیانه؛ اسرائیل است که تنها سرزمین این منطقه است که بیشتر جمعیت آن مسلمان نیستند. البته ترامپ حمایت خود از کشورهای عربی هم اعلام کرده است، اما واشنگتن چطور می تواند نفوذ خود را بر کشوری اداره کند در حالی که سفارتخانه اش عاری از وجود سفیر است به خصوص در این خطه از جهان که ارزش یک پروتکل را دارد.
منطقه خاورمیانه آنقدر مسئله ها، تنش ها و درگیری های ریز و درشت دارد که ترامپ تصمیم گرفته است همه تمرکز خود را در این منطقه منحصرا بر محور از بین بردن داعش و منزوی ساختن ایران متمرکز سازد، اما دولت فرانسه برعکس او؛ بی هیچ خجالتی، از اینکه خود را علنا درگیر مسائل خاورمیانه کند؛ باکی ندارد.
امیل هوکییم کارشناس مسائل خاورمیانه در “موسسه مطالعات بین الملل و استراتژیک” لندن در این زمینه توضیح می دهد:”فرانسه سرمایه لازم برای خرج کردن در خاورمیانه را دارد”. درگیر بودن پاریس در مناطق شمال آفریقا و خاورمیانه رخداد تازه ای نیست و به مدت ۱۳۰ سال الجزایر را مستعمره خود قرار داده و بر آن حاکم بود، تا اینکه در اوائل دهه ۱۹۶۰ در جنگی خونین، مجبور به ترک این کشور شد. بعد از جنگ جهانی اول نیز فرانسه و انگلیس امپراتوری عثمانی را تجزیه کردند و فرانسه حکم حاکمیت بر سوریه و لبنان را بدست آورد و روابطش با لبنان پایدار مانده و هنوز که هنوز است، پابرجاست.
به گفته کروکر؛ “آیا مکرون واقعا فعالانه سعودی ها را هم در این طرح درگیر کرده بود یا نه و آیا مکرون بود که سعودی ها را واداشت که کوتاه بیایند یا نه؟ اگر چنین است؛ مکرون حقیقتا شاهکار کرده است”.