در عرصه جهانی و در سالهای اخیر حفظ محیط زیست و کاهش تغییرات اقلیمی زیربنای برنامه ها و دستورالعمل های دولتها و سازمان ها قرار گرفته است .
حمل و نقل دریایی به واسطه داشتن مزیت هایی از جمله هزینه پایین حمل کالا، پرداخت وجه در مقابل اسناد معتبر و سرعت عمل در حمل حجم بالایی از کالا، از مناسب ترین روش های حمل و نقل به شمار می آید و طبق آمار آنکتاد (UNCTAD) کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد در سال ۲۰۱۶ ، بیش از ۸۰ درصد تجارت جهانی از طریق حمل و نقل دریایی انجام می شود.
با توجه به موقعیت حساس و استراتژیک جغرافیایی ایران در مجاورت خلیج فارس و دریای عمان و قرار گرفتن در مسیر کریدورهای حمل و نقل بین‌المللی، شاهراه انرژی دنیا و دسترسی به آب‌های آزاد اقیانوسی و از طرف دیگر بهره‌مندی از منابع سرشار انرژی، ارزش صنعت حمل و نقل برای توسعه ایران بیشتر می شود.
آمارها حاکی از آن است سالانه بیش از ۱۸ هزار کشتی در خلیج فارس تردد می‌کند و یکی از پرترافیک ترین دریاهای دنیاست . در صورتی که از سوی برنامه ریزان و تصمیم گیران کشور مزیت های این حجم ترافیک دریایی در سواحل خلیج فارس مورد توجه و بررسی قرار گیرد می تواند باعث جهش اقتصادی و توسعه ایران شود.
بعنوان مثال یکی از مواردی که در این یادداشت به شرح می پردازیم بانکرینگ و استفاده از سوخت نسل آینده کشتی ها یعنی LNG می باشد.
وضعیت فعلی ایران در بانکرینگ
هم‌اکنون حدود۱۵درصد از بازار بانکرینگ حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان در اختیار ایران و۸۵درصد آن در اختیار امارات متحده عربی قرار دارد.
با وجود مزایای ایران نسبت به امارات در موضوع بانکرینگ، ازآنجایی‌که بندر فجیره سابقه و تجربه طولانی‌تری نسبت به ایران دارد و همچنین به دلیل تبلیغات منفی بسیاری که علیه ایران انجام می‌شود، سهم امارات از بازار بانکرینگ منطقه بسیار بیشتر از ایران است.
بانکرینگ به معنای سوخت رسانی به کشتی ها و شناور ها در آب‌های مشخص شده و البته بانکرینگ محدود به امرسوخت رسانی نبوده و مجموعه‌ای از خدمات ازجمله سوخت‌رسانی، تغذیه، تبادل نیروهای خدماتی، آب، تعمیرات کشتی، لوازم‌یدکی و … را شامل می‌شود.
در حال حاضر ۵۰ درصد کل بانکرینگ جهان در منطقه خلیج‌فارس انجام می‌شود که از این میزان حدود ۹۰ درصد آن توسط بندر فجیره امارات صورت می‌پذیرد
بندر فجیره امارات با تأمین سالانه ۱۲میلیون تن سوخت موردنیاز کشتی‌ها سومین بندر بزرگ جهان است نکته قابل تامل این است که در حدود ۸۰ درصد سوخت مورد معامله در بندر فجیره به‌طور مستقیم از طریق ایران (شرکت ملی نفت) تأمین می‌شود.
در حال حاضر طرح سوخت‌رسانی دریایی به کشتی‌ها در بندرعباس ( ۲نقطه)، جزیره خارگ، بندر ماهشهر و عسلویه راه‌اندازی شده است.
مزیت های نسبی ایران در بانکرینگ
برخورداری از حجم قابل‌توجه نفت کوره تولیدی توسط پالایشگاه‌ها، مالکیت تمامی بندرهای ساحلی شمال خلیج‌فارس شامل آبادان، خرمشهر، ماهشهر، عسلویه، بوشهر، بندرعباس و دریای عمان، چابهار و جزایر خارک، قشم، لاوان، کیش که در مسیر تردد کشتی‌ها هستند از ظرفیت‌های ایران در حوزه بانکرینگ است.
همه کشتی‌های عبوری و نفت‌کش‌ها به مقصد کشورهای عراق، کویت، عربستان، امارات، قطر، بحرین و عمان که وارد خلیج‌فارس می‌شوند به‌اجبار باید از سواحل جنوبی قشم عبور کنند.
همچنین جزایر ایرانی عمدتاً در مقایسه با سایر کشورهای خلیج‌فارس از مزایای متعددی نظیر آبخور بالا برخوردار بوده و مناطق آزاد قشم و کیش به دلیل موقعیت جغرافیایی و ظرفیت قابل‌توجه در این زمینه، بسیار حائز اهمیت هستند.
چالش‌های حوزه بانکرینگ در ایران
تحریم های ظالمانه آمریکا در حوزه کشتیرانی و تجارت دریایی تاثیرات عمیقی بر این صنعت گذاشت و کشتی های خارجی وارد بنادر و حوزه آبی ایران نمی شدند ، اما با رفع این تحریم ها پس از برجام همچنان محدودیت ها و چالش های مهمی بر حوزه بانکرینگ باقی مانده است که مختصرا ذکر می کنیم:
*ظرفیت اسکله ها؛ ایران درحال حاضر توانایی تامین سوخت انواع کشتی های سنگین و شناورها را داراست اما به دلیل اینکه اسکله ها ظرفیت جایگیری وارائه خدمات به کشتی های خیلی بزرگ را ندارند، در شرایط فعلی کشتی های بسیار بزرگ قابل جذب نیستند.
*عدم امکان ارائه خدمات جانبی مانند کترینگ و تامین سایر نیازمندی های جانبی کشتی ها ، لازم به توضیح است که کشتی ها علاقه مند هستند که در محلی سوخت گیری نمایند که سایر خدمات را هم دریافت کنند.
* کمبود زیرساخت های لازم بویژه انبار ذخیره سازی ، تاسیسات نگهداشت و تاسیسات بارگیری
*کمبود تفاهم های بین المللی برای همکاری همه جانبه و ارائه خدمات به شناورهایی که در منطقه تردد می کنند
*فروش اعتباری سوخت در شیخ نشین فجیره در امارات:بصورتی که شرکت های فعال،سوخت را بصورت نقدی از پالایشگاه های طرف قرارداد خود خریداری می کنند ولی آن را با قیمت بیشتر و بصورت اعتباری در اختیار مشتریان قرار می دهند و این موضوع ، انگیزه خریداران را برای تهیه سوخت از این شرکت ها افزایش می دهد، این در حالی است که در ایران ، شرکت های بانکرکننده عمدتا نقش واسطه را میان خریدار و شرکت پالایش و پخش ایفا می نمایند به این مفهوم که پول را بصورت نقد از خریدار میگیرند و بعد از وصول کامل آن، سوخت را تحویل می دهند
* زنجیره ای عمل کردن شرکت های فعال در شیخ نشین فجیره در امارات؛به گونه ای که متقاضیان امکان دریافت سوخت از هر کجای دنیا را خواهند داشت.بعنوان مثال خریداران می توانند از شرکت اماراتی که از آن سوخت تهیه میکنند بخواهند تا دربندر رتردام هلند سوخت را تحویل بگیرند. شعار تبلیغاتی این شرکتها این است که سوخت را درهر نقطه ای از دنیا که خریدار بخواهد به او تحویل می دهند.
*متولی گری دولتی در کشور؛ روال جهانی این است که حاکمیت دولتی، دخالتی در بانکرینگ و تحویل سوخت نداشته باشد. در شیخ نشین فجیره تمامی شرکتهای مطرح جهان، در حال فعالیت هستند و ۱۱ شرکت سوخت رسان موفق نیز حضور دارند که از میان آنها، تنها یکی شرکت ملیتی اماراتی دارد.
LNG پارادایم صنعت بانکرینگ و فرصت طلائی ایران
افزایش روند گرم شدن زمین و انتشار گازهای گلخانه ای باعث تکاپوی دولتها و سازمانهای بین المللی برای وضع قوانین سختگیرانه و پیشنهاد راههای جایگزین جهت کاهش روند انتشار گازهای گلخانه ای و تخریب محیط زیست شده است.
سازمان بین المللی دریانوری (IMO) که وظیفه هماهنگی و سازماندهی کشتیرانی جهان و صنعت حمل و نقل دریایی را بر عهده دارد دستورالعمل جدیدی برای سوخت کشتی ها اعمال کرده است.
مطابق این دستورالعمل که از سال ۲۰۲۰ اجرایی می شود کشتی ها می بایست از سوخت های فسیلی و آلاینده به سمت سوخت های پاک و دوست دار محیط زیست بروند.
در همین راستا جدیدترین آمارها حکایت از این دارد که امروز ۶۰ فروند کشتی در دنیا سوخت مصرفی LNG دارند، ضمن آنکه در ۸۰ فروند کشتی بزرگ بر پایه سوخت LNG در حال ساخت می باشند .
کشورهای پیشرو در صنعت دریایی و شرکت های بین المللی با برنامه ریزی دقیق و سرمایه گذاری در ساخت کشتی های LNG و سوخت رسان به سوی این بازار جدید و جذاب حمله کرده اند.
سنگاپور با راه‌اندازی بانکرینگ LNG در بنادر خود و با حمایت شرکت Singapore LNG (SLNG) و سازمان بنادر و دریانوردی (MPA) این کشور موفق شد به جرگه معدود کشورهایی ملحق شود که توانایی بانکرینگ LNG را دارند.
شرکتهای شل و قطر پترولیوم برای توسعه تأسیسات بانکرینگ LNG توافقنامه امضا کردند.
پیش بینی می شود تقاضای LNG برای بانکرینگ در سالهای آینده افزایشی خیرهکننده داشته باشد و باور داریم که ظرفیتی واقعی برای رسیدن این تقاضا به ۵۰ میلیون تن در سال تا سال ۲۰۳۰ وجود دارد.
بانکرینگ LNG سوختی جدید به صنعت کشتیرانی عرضه می‌کند که سبب می‌شود این صنعت بتواند اهداف زیست محیطی و اقتصادی خود را محقق کند.
شرکت مهندسی و فناوری Sener اسپانیا به تازگی شناوری جدید سوخترسان ویژه بانکرینگ LNG برای بهرهبرداری در بازارهای نفت و گاز طراحی و ساخته است.
این شناور برای راهبری، با قدرت مانور بالا در شرایط سخت جوی طراحی شده است. این شناور از LNG به عنوان سوخت استفاده می کند و دارای منابع ذخیره سوخت نوع C بر روی عرشه خود است.
شرکت Sener همچنین اعلام کرده است که این شناور که ویژه سوخت‌رسانی کشتی-به-کشتی (STS) است و بانکرینگ LNG انجام میدهد، از تانکرهای نوع C مطابق با استانداردهای سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) استفاده می‌کند. این تانکرها ضمن آنکه افزایش عملیاتی شناور را به دنبال خواهند داشت، اثرات موجی داخل تانکر را کاهش میدهند که خود قابلیت بارگیری های جزئی را بالا می برد.
یکی دیگر از ویژگیهای این شناور استفاده از بازوهای مفصلی در عملیات بانکرینگ STS است. در این شناور عملکرد سامانه خودکار و کنترل در مقایسه با سامانه های مشابه بهبود یافته است و شامل سیستم اندازهگیری است که نهایت دقت را در اندازه گیری نرخ انتقال سوخت دارد.
شناور ساخته شده شرکت Sener دارای سامانه مدیریت گازهای تبخیری LNG (BOG) است و میتواند BOG تولیدی در فرآیند انتقال را دوباره به چرخه سوخت بازگرداند.
ظرفیت ذخیره سوخت این شناور هشت هزار مترمکعب LNG است، آبخوری به ارتفاع ۵٫۷ متر دارد و می تواند با سرعت ۱۵ گره دریایی در آبها حرکت کند.
همچنین وزارت ماهیگیری و اقیانوسهای کره جنوبی(MOF) اعلام کرد در جهت کاهش آلایندگی کشتی‌ها و ایجاد صنعت کشتیسازی دوستدار محیط زیست قصد دارد در طرحی آزمایشی یک فروند کشتی LNGسوز با ظرفیت ۱۸۰ هزار تن بسازد.
برای نخستین بار در انگلیس، یک فروند کشتی سوخت LNG دریافت کرد، در این پروژه شرکتهای Flogas و Associated British Ports (ABP) با یکدیگر همکاری کردند.
در این پروژه که مشابه عملیات های مشابه سوخترسانیهای LNG در سایر بنادر اروپایی بود، کشتی ۱۱۰ متری Ireland که اپراتور آن شرکت KGJ Cement AS است، سوخت LNG مورد نظر خود را در بندر ایمینگهام دریافت کرد.
پس از انجام موفقیت آمیز عملیات بانکرینگ LNG، شرکتهای Flogas و ABP اعلام کردند که یک قدم روبه جلو در بانکرینگ(سوخت رسانی به کشتی) در انگلیس برداشته اند. این بدان معنی است که کشتیهایی که از مناطق مختلف جهان به انگلیس وارد می‌شوند، دسترسی مستقیمی به سوخت LNG خواهند داشت.
صنعت کشتیسازی و کشتیرانی کروز به تازگی با آغاز به ساخت ۲ فروند کشتی کروز AIDAnova در آلمان و Costa Smeralda در فنلاند گام مهمی در تاریخ کشتی‌های کروز و کشتیرانی جهانی برداشتند، این ۲ فروند کشتی، نخستین کشتی‌های کروز با سوخت LNG هستند.
ادامه دارد …